Чырвоная Дубрава (Макраны) – спадчына Вайніловічаў

Вёска якая сёння на ўсіх мапах пазначана як Чырвоная Дубрава, раней была часткай вялікага маёнтка Макраны. Гэтыя землі доўгі час належалі Радзівілам, аднак росквіт прыйшоўся на пазнейшы час – канец 18 стагоддзя, якраз тады Макраны сталі ўласнасцю Уладзіслава з Вайніловічаў. У Макранах, ці Чырвонай Дубраве, ад некалі багатай сядзібы захаваліся толькі некаторыя аб’екты, адзін з якіх – гэта былы маслазавод 19 стагоддзя. Але першае ўражанне ад гэтых руін: “Не! Больш падобна на тое што гэта сядзіба“. Архітэктура вельмі нетыповая для вытворчых аб’ектаў, аднак сумневаў няма – перад вачыма сапраўды завод Вайніловічаў.

У першай палове 19 стагоддзя пачынаецца сапраўдны росквіт маёнтка, бо менавіта тады будуецца сядзібны дом, пашыраюцца ўладанні Вайніловічаў, ну а таксама запускаецца першы завод.

Даволі цікавы факт: гісторыя макранскіх Вайніловічаў магла скончыцца яшчэ ў 1812 годзе, калі маёнткам валодаў Ксаверый (*у Вайніловічаў была традыцыя называць сыноў у гонар бацькоў, таму часам узнікала пэўная гістарычная блытаніна). Так вось Ксаверый быў шчырым патрыётам страчанай Рэчы Паспалітай, таму ён з энтузіязмам стаў пад сцягі Напалеона Банапарта, які абяцаў адраджэння згубленай дзяржавы. Як ведаеце з гісторыі, французская армія была разбіта, а многія з тых, хто яе падтрымаў, былі пакараныя, але Ксаверыя Вайніловіча ў гэтым спісе не аказалася.

Будаўніцтва гэтага нетыповага маслазавода прыйшлося на час Юзафа Вайніловіча, які ў адрозненне ад бацькі ідэямі адраджэння Рэчы Паспалітай не гарэў (як мінімум адкрыта такіх думак не выказваў), але і на яго час выпала дзве рэвалюцыі і абедзве актыўна падтрымліваліся шляхтай.

Маслазавод у Макранах выкананы па праекце, які вельмі нагадвае модныя сядзібы таго часу. Паглядзіце для параўнання дом дэ Вірыёнаў у Лішках або сядзібу Аўраамавых у горадзе Хойнікі. Штосьці агульнае прасочваецца.

Цагляны будынак завода вылучаецца масіўнай трохпавярховай вежай, дзе хутчэй за ўсё была адміністрацыйная частка.

А вось паглядзіце як у Макранах выглядала сядзіба Вайніловічаў у Макранах (не захавалася). Выглядала даволі сціпла ў параўнанні з маслазаводам. Думаю гэты факт кажа пра тое, што Вайніловічы надавалі больш часу развіццю сваёй вытворчасці і гаспадарцы, чым асабістай раскошы.

Маслазавод у Чырвонай Дубраве лічыўся перадавым і вельмі паспяховым. На той час тут выраблялася толькі аднаго сметанковага масла каля 8 тон на год (*у некаторых крыніцах ёсць іншая лічба – 5 тон).

Пасля падпісання Рыжскай дамовы ў 1921 годзе, Вайніловічы спешна пакінулі Макраны і перасяліліся ў невялічкі фальварак Кунцаўшчына, які знаходзіўся ўсяго за пару кіламетраў, на самай мяжы, але ўжо адносіўся да тэрыторыі міжваеннай Польшчы. З прыходам бальшавікоў у сценах маслазавода размясціўся ваенны гарнізон. У 1961 годзе старую назву вырашылі прыбраць з гісторыі, “Макраны” сталі Чырвонай Дубравай. Дарэчы, ёсць інфармацыя, што пасля вайны ў сценах гэтага прадпрыемства працавала школа, але якіх-небудзь пацвярджаючых фактаў знайсці не змог.

Яшчэ адна частка былога сядзібнага комплексу Вайніловічаў, якая на маю думку варта асаблівай увагі, – руіны капліцы, ад якой ацалела падземная крыпта.

Цокальнае памяшканне паўкруглай формы з мноствам ніш – гэта і ёсць тая самая крыпта Вайніловічаў, ці нават правільней сказаць – падземны магільны склеп. Падобных збудаванняў у Беларусі дакладна няшмат.

Па ўсім перыметры крыпты размяшчаюцца нішы ці адсекі для трун у некалькі ярусаў (іх першапачаткова было 72, але частка цалкам разбурана).

Калі ў 1918 годзе Макраны сталі часткай Савецкага Саюза, то за маёнтак шчыльна ўзяліся бальшавікі. Драўляную капліцу (стаяла над крыптай) спалілі ў 1920 годзе, а ўсе пахаванні разрабавалі. Верагодна марадзёры шукалі золата і каштоўнасці, але вялікага багацце тут і не было. Часткова засыпаўшы крыпту, на яе месцы зладзілі магільнік для скаціны. Падземная пахавальня Вайніловічаў – гэта безумоўна ўнікальная славутасць нашай краіны. Таму вельмі крыўдна, што наведвальнікі мясцовай крамы аблюбавалі крыпту для “пахавання” тары і смецця.

Знайсці гэты гістарычны аб’ект будзе нескладана, ён знаходзіцца амаль у самым цэнтры Чырвонай Дубравы. Арыенцір – высокія дрэвы еўрапейскай лістоўніцы, высаджаныя вакол узгорка.

Тутака, у Макранах (Чырвоная Дубрава), ёсць і яшчэ адна цікавостка – рэшткі царквы сярэдзіны 19 стагоддзя. Гэтыя руіны – былая царква Святога Георгія, пабудаваная на месцы згарэлага храма-папярэдніка ў 1865 годзе.

Па форме гэты будынак прастакутны і сіметрычны, будаваўся з цэглы ў архітэктуры позняга класіцызму з традыцыйнымі для гэтага стылю элементамі – пілястрамі на сценах і какошнікамі над вокнамі (частка з якіх захаваліся).

У храма была і званіца, падмуркі якой яшчэ бачны над уваходам.

У 30-ыя гады, 20 стагоддзя, царкву ў Чырвонай Дубраве зачынілі, а пабудову прыстасавалі пад млынок. З часам будынак стаў разбурацца і яго наўпрост закінулі. Цікава, што ўнутры яшчэ можна знайсці механізмы ад старога млына.

Вакол храма часткова захаваліся і старыя надмагільныя пліты.

Мястэчка Макраны знаходзіцца недалёка ад Капыля і Клецка. Знайсці гэтую вёску і яе славутасці не будзе складана: з трасы Р43 з’язджайце на прасёлкавую дарогу і рухайцеся па вуліцы Задвор’е да цэнтра. А вось руіны былога маслазавода можна ўбачыць крыху наводдаль ад цэнтра вёскі. Каля крамы, згортвайце направа і па вуліцы Задвор’е рухайцеся да парку дзе і знаходзіцца гэтая цікавостка.

За некалькі кіламетраў ад Макранаў рэкамендую наведаць і вёску Кунцаўшчына, дзе знаходзіўся яшчэ адзін невялічкі маёнтак Вайніловічаў.