Адна з унікальных і так бы мовіць незвычайных цікавостак Валожынскага раёна, знаходзіцца наўпрост на тэрыторыі Налібоцкай пушчы – руіны сядзібы Тышкевічаў “Вялае” (альбо “Вяла”). Фактычна гэты аб’ект можна аднесці да вёскі Рудня, якую сёння складана назваць жывой, размяшчаецца яна глыбока ў лясах, недзе паміж гарадскім пасёлкам Івянец і горадам Валожын.
Гісторыя маёнтка Тышкевічаў ва ўрочышчы Вялае
Тышкевічы валодалі гэтымі землямі яшчэ з 1803 года, а вось падставу для будучай сядзібы заклалі да канца 30-х гадоў, 19 стагоддзя. Спачатку гэта быў аднапавярховы паляўнічы дамок, які выкарыстоўвалася хутчэй для забаўкі і адпачынку, а асноўны час прадстаўнікі старадаўняга роду праводзілі ў сваім палацы ў Валожыне і таксама маёнтку ў мястэчку Пяршаі. Будаўніцтва драўлянага, так званага паляўнічага “палацыка”, пачаў Бенедыкт Эмануэль Тышкевіч, нават захаваўся здымак гэтага будынка.
Аднак акрамя гэтай сядзібы ў Вялым была і яшчэ адна – таксама драўляная і даволі падобная па архітэктуры пабудова. Абодва гэтыя палацы Тышкевічаў згарэлі ў пажары, які здарыўся ў самым канцы 19 стагоддзя.
*Тут трэба зрабіць важную рэмарку. Ёсць таксама версія, што другой сядзібы ніколі не было, а будынак на старых фота – гэта проста перабудаваны першапачатковы паляўнічы дом. Чаму гэтая версія здаецца менш верагоднай? Усё проста, ёсць здымкі на якіх мільгаюць абодва будынкі.
Як разумееце наяўнасць 2 падобных будынкаў уносіць пэўны дысананс і блытаніну ў гісторыю комплекса Тышкевічаў. Ёсць некаторыя факты, якія складана пацвердзіць ці абвергнуць (дзе знаходзіліся палацы, калі перабудоўваліся і калі дакладна знішчаны). Нягледзячы на гэтыя складанасці, вядома, што пасля таго моцнага пажару сын графа Тышкевіча, Бенедыкт Генрык, вырашыў пабудаваць грунтоўны цагляны палац, частка якога ў выглядзе руін дайшла да нашых дзён.
Бенедыкт Тышкевіч – яскравы прадстаўнік свайго роду, якога часта называюць адным з першых беларускіх фатографаў. Менавіта дзякуючы яму ў нас ёсць магчымасць паглядзець дзясяткі старых здымкаў на якіх бачны палац Вялае і побыт таго часу. Дарэчы, ва ўрочышчы ён уладкаваў сапраўдную фоталабараторыю.
Новая сядзіба-палац у Вялым мела 3 паверхі (калі лычыць з цокальным), па архітэктуры вельмі падобная па стылі першага паляўнічага дамка. Акрамя таго Бенедыкт Тышкевіч адзначыўся тым, што на тэрыторыі свайго маёнтка пабудаваў сапраўдны гараж для аўтамабіля (дарэчы гэта быў першы аўтамабіль, які праехаўся па Налібоцкай пушчы), для гэтага ён перабудаваў старыя стайні.
У Вялым, як і належыць для маёнткаў тых гадоў, быў створаны сапраўдны пейзажны парк са мноства рэдкіх дрэў і раслін. Аднак вылучаўся ён не гэтым, а тым, што тут быў арганізаваны сапраўдны звярынец, агульная плошча якога складала каля 500 гектараў. Тут стараннямі Тышкевічаў разводзілі не толькі аленяў і птушак, але нават утрымлівалі бурых мядзведзяў. Росквіт гэтага своеасаблівага заапарка прыпаў на часы Яна Бенедыкта Тышкевіча, які валодаў млявым да 1915 года.
З пачаткам Першай сусветнай вайны Тышкевічы пакінулі свае землі і больш сюды не прыязджалі. У 20-я гады, палякі нават спрабавалі аднавіць парадкам разбураны палац і цалкам паспяхова займаліся звярынцам – разводзілі баброў і базанаў. Аднак ужо насоўвалася наступная вайна.
Лічыцца, што падчас Другой сусветнай вайны партызаны ўзарвалі сядзібу спрабуючы выкурыць нямецкіх салдат. А за пасляваенным часам руіны будынкаў былога маёнтка ўжо актыўна разбіралі мясцовыя жыхары. Лепей за ўсё захавалася пабудова, руіны якой і сёння прымаюць за палац.
Аднак па сваіх памерах і форме, пабудова хутчэй нагадвае службовы флігель, альбо тую самую фоталабараторыю Тышкевічаў. Здымак палаца таксама захаваўся:
Былы звярынец Тышкевічаў на нейкі час стаў – Вялоўскім дзяржаўным запаведнікам, але ўжо да 1951 года быў цалкам зачынены. Руіны, якія засталіся ад палаца-сядзібы, савецкія альпіністы з Мінска часта выкарыстоўвалі для сваіх трэніровак.
Нягледзячы на такі сумны лёс маёнтка «Вялае», сённяшняя вёска Рудня часткова захавала дух гісторыі, а мясціна будзе цікавае для наведвання. Добры арыенцір – занядбаны санаторый “Лясное”, які сустракае ўсіх, хто прыязджае да сядзібы ў Рудні. Калі вы ўбачылі высокі будынак з вежай – значыць вы ўжо на месцы.
Вёска Рудня знаходзіцца ў Валожынскім раёне, Мінскай вобласці, дабрацца да гэтага месца не так лёгка, таму лепшы варыянт – уласны транспарт.
У Налібоцкай пушчы, раю паглядзець на тарпанападобных коней.
