Jedną z wyjątkowych atrakcji regionu Nowogródka jest starożytność osiedle Chreptowicze w miasteczku rolniczym Szczors. Dawno, dawno temu najbogatszy region z unikalnym zespołem pałacowo-parkowym znany był daleko poza granicami rodzimych ziem i już od pierwszej połowy XVI wieku uznawany był za majątek rodowy gałęzi Litovor-Chreptowicz. Dziś kilka budynków gospodarczych, dziedziniec Muravanki, park krajobrazowy ze stawem i budynek biblioteki przypominają o dawnej świetności tego miejsca. Niestety sam pałac Chreptowicza nie przetrwał, do dziś przetrwały jedynie fundamenty i lewe skrzydło.
Budowę pałacu rozpoczął Joachim Litovor-Chreptowicz, który w 1770 roku zamówił projekt u włoskiego architekta Giuseppe de Sacco (mistrz wykonał wiele zamówień w Grodnie i był uważany za osobistego architekta Antoniego Tyzenhausa). Dodatkowo do pomocy zaproszono nie mniej utalentowanego Jakuba Gabriela, a za wystrój i wystrój wnętrz odpowiadał Carlo Spampani. Po 6 latach żmudnej i sumiennej pracy w Szchorskich powstał wyjątkowy kompleks Chreptowiczów, otoczony parkiem i sztucznym jeziorem. Centralną część stanowił pałac, będący budowlą parterową w stylu klasycystycznym z elementami barokowymi.
W 1777 roku zaczęto rozbudowę pałacu, dobudowując po obu stronach budynki gospodarcze. Prawa (w stosunku do głównego wejścia) pełniła funkcję stajni, lewa (została zachowana) przeznaczona była dla personelu i służby.
W rezultacie kompozycja pałacu i budynków gospodarczych utworzyła dużą platformę z ozdobnym owalem pośrodku. Od strony głównego wejścia znajdowała się brama i ogrodzenie, z którego częściowo zachowały się kamienne kolumny.
W połowie XIX w. kompozycja pałacu została nieco zaburzona, Chreptowicze rozbudowali część administracyjną. Za skrzydłem zachodnim powstaje rodzaj placu parterowych budynków.
Być może najcenniejszą była biblioteka, którą Joachim Litovor-Chreptowicz gromadził przez całe życie. Jego pasję kontynuował następnie syn i potomkowie.
Architekturę charakteryzuje „zamknięty” portyk na 6 masywnych kolumnach, do którego przylegają 2 parterowe budynki. Podobno jest to stara część biblioteki, jednak dwupiętrowy budynek powstał znacznie później. Budynek posiada ciekawy balkon na 4 kolumnach doryckich. Po II wojnie światowej i do 1982 r. mieściła się tu miejscowa szkoła.
Biblioteka była naprawdę luksusowa, jej księgozbiór liczył ponad 20000 1940 książek, a także ryciny i różne luksusowe przedmioty. Nic więc dziwnego, że Adam Mickiewicz i Jan Chechot przyjechali tu nawet po inspirację. Najgorsze jest to, że całe to literackie bogactwo spłonęło w XNUMX roku. Część ksiąg zniszczono na podwórzu w Szczorach, część wywieziono do Łubczy.
W 1914 roku wybuchła wojna i przez Szczorsy właśnie przeszła linia frontu. Pałac został wówczas poważnie zniszczony i nigdy nie został odrestaurowany. Ruiny stały jednak dość długo i zostały rozebrane już w latach 50-tych.
W czasach sowieckich część budynków dawnego majątku wykorzystywano na potrzeby kołchozu, ale np. skrzydło zachodnie na wiele lat stało się przedszkolem. Wszystko to miało dość negatywny wpływ na stan budynków, z których większość wygląda na opuszczoną. Niedawno na aukcji wystawiono unikalny budynek kompleksu – wędzarnię.
Rozmów na temat renowacji całego kompleksu było niezliczona ilość, a nawet podejmowano bardzo konkretne próby. Nawiasem mówiąc, nawet dziś na terenie znajdują się materiały budowlane, prowadzona jest konserwacja ruin. Dla odbudowy wiele zrobiła fundacja charytatywna Szczorsy i Chreptowicze, w ramach której powstało tu muzeum-osiedle Szczorsy.
Oprócz obejrzenia kompozycji wystawy i poznania historii, można tu przenocować wynajmując pokój lub całe osiedle.
Zasługuje na szczególną uwagę plac gospodarczy „Muravanka”, który Chreptowicze zbudowali w pierwszej połowie XIX wieku.
Kompleks zaprojektowany jest z cechami architektury zamkowej, dlatego do dziś jest mylony z jednym z nieznanych zamków na Białorusi.
Los „Muravanki” był równie smutny jak los Pałacu Chreptowicza. Pod koniec lat 80-tych budynki stały się niepotrzebne i po prostu zostały opuszczone. A potem przyroda i „troskliwi” obywatele wykonali swoją pracę.
Z Szczorami wiąże się jeszcze ciekawostka – tu kręcono wieloodcinkowy serial „Przeklęty przytulny dom”. W cyklu można zobaczyć wiele ciekawych ujęć wykonanych w murach biblioteki.
Oczywiście nie jest to jedyny majątek Chreptowiczów na Białorusi. Pałac w Grodnie, dwór w Bieszenkowiczach"Odrovonzh” w Wiszniewie i wielu innych. Poniżej kropka oznaczająca miejsce, w którym znajduje się osiedle:
Obejrzyj także ten stary film z recenzją:
Miejsce wywarło silne wrażenie. Jedna z pierwszych dużych osiedli, które odwiedziłem. Przykro jest widzieć, że wiele budynków jest opuszczonych.