Адна з галоўных і найбольш цікавых славутасцяў горада Вілейка – Крыжаўзвіжанскі касцёл, які размешчаны ў гістарычным цэнтры. Гэты храм пачалі будаваць у першай палове 20 стагоддзя, але гісторыя каталіцкай парафіі пачынаецца значна раней.
Ролю касцёла ў Вілейцы доўгія гады выконвала невялічкая драўляная капліца, якая цалкам згарэла ў 1810 годзе. Менавіта гэтая падзея стала штуршком для будаўніцтва першага мураванага храма.
Дарэчы, да сярэдзіны 19 стагоддзя адноўлена і тая старэнькая каплічка, а ўжо ў 1862 годзе пачынаюцца работы па ўзвядзенні новага касцёла па ініцыятыве ксяндза Севярына Мікутовіча.
Аднак падзеі 1863-64 гадоў і задушэння паўстання ўнеслі непрыемныя карэктывы для каталіцкай парафіі. Незавершаны будынак касцёла перадалі праваслаўнай царкве, якую дабудавалі ў 1874 годзе і асвяцілі ў гонар Святога Георгія. Храм не захаваўся, месціўся на месцы будынка Беларусбанка па вуліцы Вадап’янава 19. Ніжэй фота, як выглядаў гэты касцёл:
Будаўніцтва сучаснага касцёла ў Вілейцы цягнулася амаль 7 гадоў і скончана толькі ў 1913 годзе. Вілейскі храм узведзены з жоўтай цэглы па праекце архітэктара Аўгуста Кляйна, аб’ядноўвае ў сабе рысы неаготыкі і неараманскага стылю. Грошы на гэты праект вылучыў мясцовы шляхціц Аляксандр Любанскі (уладальнік маёнтка Варонча).
Храм асвяцілі ў гонар Узвіжання Святога Крыжа, але часцей яго называюць наўпрост Крыжаўзвіжанскім.
Першая сусветная вайна пакінула свае адбіткі на абліччы касцёла, будынак даволі моцна пацярпеў падчас абстрэлаў, але быў своечасова адрэстаўраваны ў канцы 20-ых гадоў.
Наступствы Другой сусветнай вайны і пасляваенныя гады былі сумныя і вельмі складанымі. Як і многія іншыя храмы па ўсёй краіне касцёл у Вілейцы закрылі, пасля чаго пераабсталявалі пад склад.
Храм павярнулі каталікам у 1990 годзе, ён поўнасцю функцыянуе сёння і адкрыты для ўсіх жадаючых. Побач можна паглядзець яшчэ адну цікавостку горада – царкву святой Марыі Егіпецкай.
Цікавы факт: помнік Леніну, які размешчаны на цэнтральнай плошчы, да сярэдзіны 60-ых гадоў быў павернуты ў іншы бок.
Касцёл знаходзіцца ў самым цэнтры горада Вілейка, на вуліцы Кастрычніцкая 2, ніжэй адзнака на мапе:
Якія яшчэ цікавыя мясціны варта наведаць побач з Вілейкай? За некалькі кіламетраў ад горада ёсць вёска Вязынь, дзе размяшчаецца незвычайны касцёл і драўляная царква, абодва аб’екта вартыя ўвагі. А калі вас цікавяць прыродныя аб’екты, то раю сплаваць на Птушыны востраў.
