У Жупранах акрамя касцёла Святога Пятра і Паўла можна таксама паглядзець помнік і наведаць магілу Францішка Багушэвіча. Гэта выбітны беларускі паэт, публіцыст і адзін з пачынальнікаў новай беларускай літаратуры. Яго творчасць адыграла важную ролю ў адраджэнні беларускай мовы і літаратуры ў канцы 19 стагоддзя.
Помнік Багушэвічу ў вёсцы Жупраны ўсталявалі ў 1958 годзе, скульптарам выступіў таленавіты мастак Заір Ісакавіч Азгур, менавіта ён аўтар барэльефа «Слава загінуўшым героям» для абеліска Перамогі ў Мінску.
Францішак Багушэвіч нарадзіўся ў сям’і шляхцічаў у фальварку Свіраны, які цяпер знаходзіцца на тэрыторыі сучаснай Літвы. Ён атрымаў адукацыю ў Віленскай гімназіі, а пасля навучаўся ў Пецярбургскім універсітэце, дзе вывучаў фізіку і матэматыку. Аднак праз удзел у паўстанні 1863-1864 гадоў супраць расійскага царызму яго навучанне было перапынена. Як і многія яго сучаснікі, Багушэвіч прыняў удзел у нацыянальна-вызвольным паўстанні пад кіраўніцтвам Кастуся Каліноўскага. Пасля паразы паўстання ён быў вымушаны хавацца, каб пазбегнуць рэпрэсій, і ў выніку быў вымушаны пакінуць Беларусь на некалькі гадоў. Пасля вяртання з эміграцыі Багушэвіч стаў працаваць адвакатам у Вільні, Смаргоні і Ашмянах. Сваю юрыдычную дзейнасць ён часта выкарыстоўваў для дапамогі простым сялянам, абараняючы іх інтарэсы ў судзе.
Хто такі Мацей Бурачок?
Францішак Багушэвіч быў тым самым Мацеем Бурачком. Гэта сапраўды ягоны літаратурны псэўданім. Пад псеўданімам “Мацей Бурачок” Багушэвіч выдаў зборнік вершаў “Дудка беларуская” (1891), які лічыцца адной з ключавых кніг беларускай літаратуры. Яго вершы, напісаныя на народнай мове, адлюстроўвалі праблемы простых людзей, асуджалі сацыяльную несправядлівасць і заклікалі да змагання за правы беларусаў. Псэўданім “Мацей Бурачок” падкрэсліваў блізкасць аўтара да народа, з якім ён сябе атаясамліваў.
Акрамя Мацея Бурачка, Багушэвіч выкарыстоўваў і іншыя псеўданімы, напрыклад, “Сымон Рэўка з-пад Барысава”. Гэтыя псеўданімы дапамагалі яму заставацца ананімным у час, калі беларуская літаратура была пад строгай цэнзурай.
Багушэвіч лічыцца адным з заснавальнікаў беларускай нацыянальнай літаратуры, яго творчасць моцна паўплывала на наступныя пакаленні пісьменнікаў, уключаючы Янку Купалу і Якуба Коласа. Яго ідэі аб нацыянальнай ідэнтычнасці і неабходнасці бараніць родную мову працягваюць натхняць беларусаў і сёння.
Ніжэй кропка з адзнакай помніка на мапе:
