Тэорыя пра Карабель Тэсея, таксама вядомая як парадокс Тэсея, з’яўляецца адным з самых знакамітых філасофскіх парадоксаў, які разглядае праблему ідэнтычнасці праз змену матэрыяльных частак аб’екта. Часам гэтая тэорыя падымаецца калі гаворка ідзе пра беларускую спадчыну і розныя гістарычныя аб’екты. Вось напрыклад будынак былой царквы ў Верхнім горадзе Мінска – ён які? Цалкам новы? Мае гістарычны грунт, ці не мае? Мае дачыненне да гісторыі першага касцёла 17 стагоддзя, ці не? Усе гэтыя пытання даволі філасофскія і агулам падыходзяць пад тую самаю тэорыю (ці парададок) пра Карабель Тэсея.
Сутнасць парадоксу
Карабель Тэсея – легендарнае судна, на якім Тэсей вярнуўся ў Афіны пасля перамогі над Мінотаврам. Па меры таго як судна старэла, часткі карабля замяняліся на новыя драўляныя элементы. Пытанне, якое ўзнікае ў сувязі з гэтым: калі ўвесь карабель быў паступова заменены на новыя часткі, ці застаўся ён тым жа самым караблём? І, калі старажытныя часткі сабраць зноў і пабудаваць з іх карабель, ці будзе гэта той жа самы карабель?
Гэты парадокс можна прывесці як прыклад у разнастайных кантэкстах, такіх як аднаўленне старых будынкаў (актуальна па тэме вандровак па Беларусі), рамонт аўтамабіля ці нават змена клетак у чалавечым целе з цягам часу. Крыху пракладаў для абмеркавання ніжэй.
Сядзіба Рэйтанаў у Грушаўцы – гэта добры прыклад парадокса, дык яшчэ і драўляны!
А вось капліца-пахавальня Ленскіх у Суле, – 10 гадоў таму гэты аб’ект быў разбураны і практычна страчаны, а сёння ён выглядае вось так.
А вось напрыклад каменны касцёл у Смаргоні, таксама дае думкі па тэорыі карабля Тэсея. Ці лічым мы гэты храм аўтэнтычным?
А тут паркавы комплекс Манюшкаў-Ваньковічаў у Смілавічах. Ад старога палаца засталіся толькі сцены, але агулам усё мае даволі такі аўтэнтычны выгляд. Таму зноўку пытанне – “Ці гэта тая самая сядзіба якую збудаваў Аляксандр Манюшка ў першай палове 19 стагоддзя?”
Сядзіба Ордаў “Чырвоны Двор” у вёсцы Варацэвічы была цалкам адбудавана да 2021 года па старых эскізах. Ад арыгінальнага дома не засталося анічога, але сам будынак выглядае гэтак ж сама як і ў часы калі тут жыў Напалеон Орда.
А вось што будзе калі ў Гродне адбудуюць Фару Вітаўта? Ці будзе гэта той самы храм з яго шматвяковай гісторыяй?
Ці напрыклад у Стаўбцах зноўку пабудуюць касцёл Святога Казіміра, брама вось ужо з’явілася.
Як зразумела, парадокс Тэсея выклікае дыскусіі ў філасофіі, логіцы, ідэнтычнасці і метафізіцы ўжо на працягу стагоддзяў, і на яго няма адназначнага адказу. Кожны можа па-рознаму інтэрпрэтаваць, што значыць быць “тым самым” аб’ектам ці чалавекам.
Філасофскія пытанні:
- Ідэнтычнасць праз змены: Парадокс выклікае пытанне аб тым, што робіць аб’ект “тым жа самым” нягледзячы на змены. Калі ўсе часткі аб’екта зменены, ці захоўвае ён сваю ідэнтычнасць?
- Матэрыяльная ідэнтычнасць: Парадокс прымушае задумацца пра тое, ці вызначаецца ідэнтычнасць аб’екта выключна яго матэрыяльнымі часткамі ці нешта іншае робіць яго “тым самым”.
