Звычайная палятуха ў Беларусі

Вы бачылі калі-небудзь звычайную палятуху? Гэта такі мілавідны звярок, падобны на вавёрку, але з лятальнай перапонкай паміж пярэднімі і заднімі лапамі. Перапонка выконвае ролю парашута і дапамагае планаваць з дрэва на дрэва. Яшчэ нейкія сто год таму звычайную палятуху ў Беларусі можна было сустрэць паўсюдна. Аднак з часам арэал яе пасялення значна скараціўся, а з 1996 года сустрэчы з гэтай жывёлай перасталі фіксавацца.

Апісанне звычайнай палятухі

Для беларускага падвіда звычайнай палятухі характэрны іржава-палевае адценне на спіне і чарнаватае з такім жа адценнем доўгі пухнаты хвост. Поўсць мяккая і шаўкавістая, летам карацей, чым зімой. У даўжыню звычайная палятуха дасягае да 20,5 сантыметраў, а важыць каля 205 грам.

Месцы пражывання ў Беларусі

У 40-ых гадах сустрэчы з вавёркай-палягай фіксаваліся ў Віцебскай і Магілёўскай абласцях. У 1960 годзе яе таксама можна было сустрэць у Гарадоцкім, Віцебскім, Аршанскім, Полацкім і Расонскім раёнах.

Новыя сляды пасялення рэдкай жывёлы знайшлі ў 2016 годзе. У працэсе экспедыцый 2017-2018, арганізаваных супрацоўнікамі Брэсцкага аддзялення грамадскай арганізацыі "Ахова птушак Бацькаўшчыны" для пошуку рэдкіх відаў флоры і фауны, было зафіксавана 8 месцаў гнездавання вавёркі-палятухі ў Гарадоцкім раёне. Новая методыка дапамагла не толькі знайсці некалькі ўчасткаў пасялення рэдкай жывёлы, але і сфатаграфаваць яго. Усяго ж за дні экспедыцый у Гарадоцкім і Віцебскім раёнах выявілі каля 30 месцаў пражывання гэтага рэдкага звярка.

Жыццядзейнасць і арэал пасялення звычайнай палятухі

Месцам для жыцця звычайная палятуха выбірае елава-драбналістыя лясы з дуплістымі дрэвамі, пераважна ў рачных і азёрных далінах.

Звычайная палятуха вядзе драўняны лад жыцця, актыўная ноччу. Спрытна перасоўваецца па дрэвах, а пры неабходнасці здзяйсняе якія плануюць палёты парой да 50 метраў. У спакойным стане лятальная перапонка ўяўляе сабой мяккую бакавую зморшчыну. Перад скачком жывёла сціскаецца ў камяк, адштурхваецца ад ствала і рэзка выпростваецца, выцягнуўшы перадпакоі лапкі. З якая расчынілася перапонкай цела вавёркі павялічваецца ў 2 разу, а сілуэт яе ў палёце нагадвае трапецыю. Перад пасадкай палятуха знаходзіцца ў вертыкальным становішчы, тармозіць пры дапамозе перапонак, рэзка падняўшы хвост, і апускаецца на ўсе лапы на дрэва ў 2 м ад паверхні.

Пры трывозе звычайная палятуха ціха бурчыць, і гучна цвыркае, калі чымсьці моцна ўзбуджаная. Калі гуляе ці есць, то меладычна і адрывіста свішча. Уніз звярок спускаецца рэдка, таму што з-за нязграбнасці і маруднасці лёгка можа патрапіць у зубы драпежніка.

Гняздо палятуха майструе ў закінутых дуплах, часам займае сарочыя і вавёрчыныя гнёзды, а таксама шпакоўні і пустыя вуллі. Яна вельмі прывязана да свайго месца рассялення, таму некалькі гадоў запар можа выбіраць адно і тое ж дупло.

Зімовай спячкі ў вавёркі-палятуху як такой няма, проста яна радзей пакідае гняздо. Пры моцных маразах ненадоўга выбіраецца вонкі пару разоў за ноч. Увесну, у перыяд спарвання, жывёла актыўна да 11 ч. у суткі, улетку ж каля 7-8. Днём палятуха спіць, але сон у яе чулы.

Сілкуюцца звычайныя палятухі даволі разнастайна: ныркамі, маладым лісцем і насеннем, ягадамі, арэхамі, грыбамі, часам казуркамі. Узімку ў рацыён звяркоў уваходзяць тычынкавыя завушніцы, ныркі і ўцёкі бярозы, алешыны і асіны. Таксама палятухі робяць запасы правізіі ў сваіх дуплах.

Увесь год вавёркі-палятухі жывуць парамі, размножваюцца з красавіка па ліпень, і ў гэты перыяд губляюць сваю асцярожнасць так, што іх можна сустрэць і днём. Дзіцяняты нараджаюцца праз 35 дзён, голымі і сляпымі, але з добра выяўленымі лятальнымі перапонкамі. На 16 суткі ў малых адкрываюцца вочы, а ва ўзросце 1 месяца яны пакідаюць жыллё ў пошуках ежы.

Узімку маладыя палятухі часта трымаюцца ў адным дупле разам з дарослымі. Калі іх заспелі знянацку на зямлі, жывёлы прыціскаюцца да зямлі, скурчыўшыся і зажмурыўшыся, у спробе зліцца з зямным насцілам. Маці адчайна кідаецца на абарону сваіх дзяцей. Вядомы выпадак, калі дзіцянят забралі з гнязда, самка смела кідалася на выкрадальніка і доўга яго пераследвала.

Паколькі звычайная палятуха даволі скрытная і вядзе начны лад жыцця, то натуральных ворагаў у яе мала: няясыці ды куніцы. Харчовымі канкурэнтамі для іх з'яўляюцца цецярук і рабчык, якія зімой таксама сілкуюцца завушніцамі і ныркамі алешыны і бярозы.

У прыродных умовах палятуха жыве 8 - 13 гадоў.

Асноўныя фактары пагрозы і меры аховы

Галоўная пагроза існаванню звычайнай палятухі - высечка лясоў і знішчэнне дуплістых дрэў. Звычайная палятуха занесена ў Чырвоную кнігу Беларусі з 1993 года з трэцяй катэгорыяй аховы. Цяпер плануецца больш дэталёвае вывучэнне жывёл, пошукі новых месцаў пражывання, пасля чаго неабходна стварэнне спецыялізаваных мікразаказнікаў з забаронай у іх высечкі дрэў.

тэкст: Кацярына Галубнічая