Яркі і адзін з нямногіх захаваных прыкладаў архітэктуры эпохі Адраджэння ў Беларусі - касцёл Святога Міхала ў Смаргоні, першапачаткова пабудаваны як кальвінскі збор. Гэты храм з усімі абарончымі атрыбутамі ўзвялі на змену старому драўлянаму папярэдніку на беразе ракі Оксна ў першай палове 17 стагоддзі.
Працы над каменным зборам ішлі з 1606 па 1612 гады, а сродкі на пабудову вылучыў Мікалай Багуслаў Зяновіч – вядомы дзеяч ВКЛ таго часу. Аднак ужо ў 1617 годзе пабудова, якая належала кальвіністам, перададзена ў распараджэнне каталікоў. У 1621 годзе збор пераасвяцілі ў Траецкі касцёл і да 1866 года ён знаходзіўся ў каталіцкай абшчыны.
За сваю доўгую гісторыю гэты Смаргонскі храм нямала напакутаваўся і неаднаразова разбураўся. З-за гэтага архітэктура нязначна мянялася, але асноўная стылістыка будынка заставалася нязменнай. Асноўны аб'ём касцёла мае васьмігранную форму да якой далучаецца вежа-званіца.
Візуальна касцёл падзелены на 2 ярусы. Ніжні - большага памеру з арачнымі вокнамі і без асаблівага дэкору. Верхні ярус упрыгожаны цікавымі нішамі і пілястрамі.
Яшчэ адна цікавая дэталь у архітэктуры - гэта невялікая вежка з байнічкамі справа ад галоўнага ўваходу.
У другой палове 19 стагоддзя касцёл забралі ва ўлонне праваслаўнай царквы і пераасвяцілі ў Свята-Міхайлаўскую. У гэты перыяд храм пазбавіўся некаторых элементаў дэкору, які ўласцівы каталіцкім святыням. Пры перабудове паменшылі на два паверхі вышыню вежы-званіцы, у якой знаходзіцца галоўны ўваход.
Праваслаўным храм праслужыў каля 55 гадоў, пасля чаго, у 1921 годзе, вернуты каталікам, праўда моцна разбураным у гады Першай сусветнай вайны.
Да 1930 года касцёл у Смаргоні аднавілі, зноў змяніўшы аблічча старажытнага храма.
Пасля заканчэння Другой сусветнай вайны касцёл Святога Міхала закрываюць. Наступныя гады, як і для многіх іншых храмаў Беларусі, былі даволі няпростымі.
У 1970-х зрабілі рэканструкцыю будынка, захаваўшы рысы рэнесансу, першапачатковай архітэктуры. А неўзабаве ў сценах старажытнага храма арганізавалі выставачную залу.
Пасля распаду СССР касцёл Святога Міхала Арханёла вярнулі вернікам і адкрылі для наведвальнікаў. Дзіўна, але магутныя трохметровыя сцены з выразнымі абрысамі ўсё яшчэ захоўваюць 400-гадовую гісторыю гэтага месца. Галоўная славутасць горада размешчана па адрасе: вуліца Балыша 1, ніжэй кропка з адзнакай на мапе.
Недалёка ад Смаргоні можна наведаць музей Агінскіх у Залессі, а таксама паглядзець руіны Крэўскага замка.
