У невялікім пасёлку Першамайск, Уздзенскага раёна, знаходзяцца масіўныя руіны, якія нагадваюць крэпасць. Гэтая пабудова з'яўляецца кальвінскім зборам. Большасць гісторыкаў схіляецца да версіі, што гэты абарончы храм быў пабудаваны ў другой палове 16 ст. Але ёсць і іншая тэорыя. Па ёй збор у пасёлку Першамайск быў закладзены значна пазней - толькі ў сярэдзіне 19 стагоддзя. А за аснову ўзята вонкавае аблічча і праект Смаргонскага збору.
У залежнасці ад таго, якая з версій правільная - ёсць і некалькі здагадак аб гісторыі храма. Пачнём з таго, што вядома дакладна.
Кухцічы ці Першамайск?
Пасёлак Першамайск мае і іншую назву, гістарычную, – Кухцічы. Зямлі гэтыя першапачаткова належалі шляхетнаму роду. Кавечынскіх. І па найболей папулярнай версіі менавіта дзякуючы Мацею Кавечынскаму кальвінскі збор узводзіўся ў гэтых месцах. Арыентыровачныя даты будаўніцтва - 1560-70 гады. Мацей быў актыўны кальвініст, а таксама паплечнік Сымона Буднага.
Пасля пераходу маёнтка да Крыштафу Кавечынскаму, ім было прынята рашэнне пераўтварыць сабор у каталіцкі касцёл.
З канца 17 стагоддзя землі перайшлі да роду Завішаў, якія пабудавалі тут свой радавы маёнтак. Да нашых дзён захаваліся толькі гаспадарчыя пабудовы. Некалькі флігеляў, парк і руіны вадзянога млына.
Архітэктура кальвінскага збору
Храм аднаапсідны з тоўстымі сценамі і высокімі вокнамі, выкананы з цэглы. Архітэктуру падобных збудаванняў часта завуць абарончай, яна нетыповая для Беларусі, але была распаўсюджана ў кальвіністаў.
Асобнай увагі вартыя высокія вежкі з невялікімі вокнамі. Такое архітэктурнае рашэнне нечым нагадвае касцёл у Камаі. Асноўны аб'ём збору ўяўляе сабой дванаццацігранны барабан, накрыты скатным дахам.
У гісторыі згадваюцца розныя зводкі аб тым, што збор у Першамайску перабудоўваўся і відазмяняўся. Але як разумееце дакладна ўсталяваць якія даты дакладныя, а якія не - амаль немагчыма. З прыходам савецкай улады маёнтак Кухцічы ператварыўся ў саўгас і атрымаў назву Першамайск. Верагодна тады ж кальвінскі збор перасталі выкарыстоўваць як рэлігійны будынак. Доўгі час у памяшканні храма знаходзілася электрастанцыя.
Цяпер руіны збору знаходзяцца на балансе Уздзенскага сельскагаспадарчага ліцэя, на кансервацыі, чакаючы магчымай рэстаўрацыі. Ніжэй размяшчэнне руін на карце:
Невялікае агляднае відэа са старых паездак:
Дабірацца ў гэтыя месцы прасцей за ўсё ад горада Узде. Іншыя цікавыя славутасці Беларусі на мапе.
