“Але здаецца, што гэта толькі гульня
З таго боку люстранога шкла;
А тут світанак, але мы не страцілі нічога:
Сёння той самы дзень, што быў учора.”
Барыс Грабеншчыкоў
“Каб любіць Беларусь нашую мілую, Трэба ў розных краях пабываць.”
Алесь Ставер
"Трэба", вядома "трэба". Але пабываць у розных краях у 90-я маглі далёка не ўсе. Мог які-небудзь міністр, бізнэсмэн, "перагоншчык" машын з Еўропы. Суайчыннікі, якія гандлявалі ў Польшчы, не ў рахунак. Грошай тады не было ў людзей.
Гераіня стужкі "Крышталь" таксама спрабуе з'ехаць з Беларусі в ЗША. Чаму? Адказ дае сама Веля (Аліна Насібуліна), таму што "там" можна жыць думаць і казаць, што хочаш. Ці кахае яна сваю радзіму? Мякка кажучы няма. А вось рэжысёр стужкі Дар'я Жук - так. Ведаючы біяграфію Дар'і сапраўды разумееш, што толькі чалавек, бязмерна кахаючы сваю радзіму здольны зрабіць такое кіно.
Стужка шматскладовая, пластоў не пералічыць: узаемаадносіны маці-дачка, смелы пратэст маладосці, нонканфармізм, прыхаваная сацыяльная анархія, гвалт, наркотыкі, беспрацоўе, невуцтва і…
Гэта не поўны пералік тэм, якія вы знойдзеце ў фільме. Але ёсць нешта такое, што хвалюе асабліва моцна, і зразумела толькі тым, хто паспеў пажыць у розных фармацыях, ментальнасцях і краях.
Існаванне Вялі ў Мінску (дыскатэкі, хлопец-наркаман, крадзеж грошай у мамы), як у акварыуме паверхня - пласт таўшчынёй у мікрон, а ў мястэчку Крыштальны на глыбіні - жыццё. Разам з гераіняй мы апыняемся "з таго боку крыштальнага шкла" (перафразаваўшы радок БГ), своеасаблівым вакууме глыбінкі. Тут няма грошай, пенсій, турыстаў, рыбы на вяселле (знак!), амбіцый і здароўі. Тэлефоны маўчаць тут гадамі.
За састарэлым фасадам паказнога людскога прыстойнасці мы бачым толькі беззаконне, гвалт чалавека над чалавекам, абмежаванасць, тупасць і жывёлы жаданні.
Трэба прызнаць, рэжысёр ведае толк у цёмнай механіцы чалавечых душ. Яна нібыта прамацвае межы маральнасці герояў і ідзе далей, да канца. Дазвольце растлумачыць падрабязней. Усе выявы ў фільме - вонкава нічым не характэрныя і звыклыя. Але ў развіцці за маскамі знешняй прыстойнасці нам адкрываюць цёмны бок свабоды чалавечых жаданняў. Напрыклад, элегантна закрануўшы тэму "бацькоў-дзяцей" Дар'я не рэфлексуе "а вось у наш час моладзь іншая была". Яна раскрывае вобраз маці-адзіночкі галоўнай гераіні як чалавека-ахвяру, якая баіцца і саромеецца сваіх натуральных жаданняў, але ў рэшце рэшт пераступае праз усялякія маральныя забароны. Такія хады мы бачым у дачыненні да ўсіх герояў карціны. Брава, Дар'я!
Характэрна, што рэжысёр не сімпатызуе галоўнай дзейнай асобе - у сцэнарным плане гераіню "абломліваюць" вельмі жорстка. Веля - нонканфарміст і далёка не пай-дзяўчынка, акрамя таго хлусіць з самага пачатку і робіць гэта наўмысна. Яе выява раскрыты сумленна, смела і востра. Складана зразумець стаўленне рэжысёра да свайго персанажа практычна да канца фільма. Па адной толькі фразе ў канцы, кінутай хлопчыку Косцю (без спойлераў!), мы разумеем, што рэжысёр не гледзячы ні на што кахае свайго героя. Акрамя Вялі, сярод чарады бесперспектыўных лёсаў “цёмнага” люду рэжысёр знаходзіць надзею і дае шанец змяніць сваё жыццё толькі маленькаму няскладнаму чалавеку Косце (без спойлераў!).
Дар'і Жук не абыякавыя лёсы тых, хто глядзіць гэтае кіно сёння. Яна адчыняе вокны і ўпускае сонца і свежы вецер, каб забіць векавую цвіль падвалаў чалавечай натуры. А зрабіць такое без кахання да людзей немагчыма.
За гэты ёй вялікі чалавечы дзякуй!
PS Асобны дзякуй Дар'і за лакацыі ў фільме! Для тых хто крыху разумее ў працэсах здымкі кіно гэта прыемны падарунак. Цяпер вельмі складана знайсці такія месцы "па-за часам". Яна знайшла і нам паказала (цікава, спараная алюмініевая будка таксафона з Беларусьфільма?).
Не пабаюся сказаць, што ў гэтым плане мы не далёка адышлі ад 90-х. Па заўвагах тых суайчыннікаў, хто даўно жыве за мяжой, прыязджаючы на радзіму ўсе сыходзяцца ў адным - у Беларусі "сёння той жа дзень, што быў учора".
